سوره بلدبَلَدْ، سوره نودم قرآن کریم است که بر حسب ترتیب نزول ، سی و پنجمین سوره از سور مکی به شمار می‌رود. ۱ - تعداد آیاتاینسوره دارای ۲۰ است. [۱]
میبدی، احمد، کشف‌الاسرار، به کوشش علی‌اصغر حکمت، ج۱، ص۹۶، تهران، ۳۶۱ش.
[۲]
رامیار، محمود، تاریخ قرآن کریم، ج۱، ص۴۴، تهران، ۳۶۳ش.
۲ - محتوای سورهسوره بلد به طور کلی این معنی را بیان می‌کند که انسان برای آنکه در حلقه مؤمنان و صابران وارد شود، باید از «عقبه»های دشوار عبور کند، و مهم‌ترین شرط توفیق در این امر انفاق است و بعد، راه یافتن در زمره کسانی که اهل ایمان و صبر و مرحمتند.(آیه‌های ۲-۸) ۳ - قسم به بلدسوره با تعبیر «لااُقْسِم‌ُ» آغاز می‌گردد و آن‌گاه، در دومین آیه، به حضور پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله) در مکه اشارت می‌رود، بیشتر مفسران، مفهوم عبارت یادشده را حمل بر سوگند کرده، و محمل قسم را حرمت و عظمت مکه دانسته‌اند که حضور پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله) بر شرف و حرمت آن افزوده، بدان سان که برای بیان مطلبی مهم، از جانب خداوند متعال، شایان سوگند خوردن شده است. [۳]
شیخ طوسی، محمد، التبیان، به کوشش احمد حبیب قصیر عاملی، ص۹۴-۵۰، بیروت، داراحیاء التراث العربی.
[۴]
فخرالدین رازی، التفسیر الکبیر، ج۲، ص۸۰، قاهره، المطبعة البهیة المصریه.
[۵]
قرطبی، محمد، الجامع لاحکام‌القرآن، ص۹ -۰.، بیروت، ۹۶۷م.
گروهی دیگر، «لا اُقْسِم‌ُ» را مطابق معنای ظاهری آن فهم‌کرده، و چنین معنا کرده‌اند که «چگونه می‌توان به مکه سوگند خورد؛ حال آنکه ای پیامبر! در آنجایی و حرمتت پاس نمی‌دارند». در روایتی از امام صادق (علیه‌السلام)، این آیه با آیه «فَلا اُقْسِم‌ُ بِمَواقِع‌ِ النُّجوم‌ِ» واقعه/۶/۵ قیاس شده، و هر دو جا «لااُقْسِم‌ُ» به همین معنای ظاهری حمل شده است، چه، در عصر جاهلیت به ستارگان قسم یاد می‌کردند و خداوند به سبب عظمت ویژه‌ای که برای ستارگان قائل است، از سوگند خوردن بدان امتناع کرده است. این آیات نیز به این معنی اشاره دارند که مشرکان، مکه را محترم شمرده، و از دیگر سو، حرمت پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله) را فرو نهاده، و حتی ریختن خون ایشان را در مکه مباح دانسته‌اند، بدین‌سان، جایی برای سوگند نخواهد ماند. [۶]
بحرانی، هاشم، البرهان، ص۶۲، بیروت، ۹۸۳م.
[۷]
حویزی، عبدعلی، نورالثقلین، به کوشش هاشم رسولی محلاتی، ص۷۹ -۸۰، قم، ۳۸۵ق.
[۸]
طبرسی، فضل، مجمع‌البیان، به کوشش هاشم رسولی محلاتی و فضل‌الله یزدی، ص۴۷، بیروت، ۹۸۸م.
به نظر این مفسران، شرف مکان به مکین است و پیامبر (صلّی الله علیه و آله)، پدران او و نسل‌اویند که به شهر شرافت داده‌اند.۴ - قسم به والد و ما ولدقسم به «والِد½ وَ ما وَلَدَ» در آیه سوم، این رأی را تقویت می‌کند. گویی حال که از قسم‌خوردن به شهر مکه امتناع‌شده، سوگندخوردن به «والد» و «ولد»، جای آن را گرفته است. این تأکید می‌تواند با هر دو دیدگاه مفسران که والد را ابراهیم (علیه‌السلام) و ولد را اسماعیل (علیه‌السلام) یا پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله)دانسته‌اند. [۹]
طباطبایی، محمدحسین، المیزان، ص۹۰، بیروت، ۹۷۲م.
و هم‌آنان که والد و ولد را به علی (علیه‌السلام) و فرزندان و نسل ایشان تفسیر کرده‌اند، [۱۰]
ابوالفتوح رازی، روح‌الجنان، به کوشش ابوالحسن شعرانی و علی‌اکبر غفاری، ص۹ - ۰، تهران، ۳۸۲ق.
مطابق دانسته شود؛ یعنی جایی مورد عنایت خداست که دوستان و بندگان خاص او آنجایند و اعتبار مکه نیز به حضور ایشان است. [۱۱]
بقاعی، ابراهیم، نظم‌الدرر، ص۶، حیدرآباد دکن، ۹۷۱م.
۵ - تناسب قسم و جواب آنتناسب سوگند یاد شده در آغاز سوره و جواب قسم در «لَقَدْ خَلَقْنَا الاِنْسان‌َ فی‌کَبَد½» آیه، از همین رهگذر شناخته می‌شود. مکه غایت حج است، یعنی قصد و آهنگ به سوی خانه خدا که‌رسیدن به آن نیز با سختی همراه است و مستلزم عبور از «عقبات» دشوار. در مسیر زندگی نیز قصد و آهنگ به سوی خداوند سخت است‌و تحمل دشواری‌ها و رنج‌ها، شرط تقرب به اوست. [۱۲]
بقاعی، ابراهیم، نظم‌الدرر، ص۷، حیدرآباد دکن، ۹۷۱م.
گویا این آیات درصدد تشریح این معنایند که مکه خود هدف نیست؛ بلکه ملحق‌شدن به فضای دوستان خدا اهمیت دارد و دوستان خدا برای رسیدن به این فضا سختی فراوان کشیده‌اند، مضمون آیه ۷، تأکید همین معناست.۶ - استحباب قرائتخواندن سوره‌ی بلد در نماز هاى واجب، مستحب است. [۱۳]
كشف الغطاء، ج ۳، ص ۴۷۸
۷ - کاربرد در فقهعنوان این سوره، در باب صلاة آمده است. ۸ - فهرست منابع(۱) ابوالفتوح رازی، روح‌الجنان، به کوشش ابوالحسن شعرانی و علی‌اکبر غفاری، تهران، ۳۸۲ق. (۲) بحرانی، هاشم، البرهان، بیروت، ۹۸۳م. (۳) بقاعی، ابراهیم، نظم‌الدرر، حیدرآباد دکن، ۹۷۱م. (۴) حویزی، عبدعلی، نورالثقلین، به کوشش هاشم رسولی محلاتی، قم، ۳۸۵ق. (۵) رامیار، محمود، تاریخ قرآن کریم، تهران، ۳۶۳ش. (۶) شیخ حر عاملی، وسائل الشیعة. (۷) شیخ‌طوسی، محمد، التبیان، به کوشش احمد حبیب قصیر عاملی، بیروت، داراحیاء التراث العربی. (۸) طباطبایی، محمدحسین، المیزان، بیروت، ۹۷۲م. (۹) طبرسی، فضل، مجمع‌البیان، به کوشش هاشم رسولی محلاتی و فضل‌الله یزدی، بیروت، ۹۸۸م. (۱۰) فخرالدین رازی، التفسیر الکبیر، قاهره، المطبعة البهیة المصریه. (۱۱) قرطبی، محمد، الجامع لاحکام‌القرآن، بیروت، ۹۶۷م. (۱۲) محمد حسن بن معصوم القزوينی، کشف الغطاء. (۱۳) میبدی، احمد، کشف‌الاسرار، به کوشش علی‌اصغر حکمت، تهران، ۳۶۱ش. ۹ - پانویس
۱۰ - منبعفرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، ج۲، ص۱۳۱. دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «سوره بلد»، ج۱۲، ص۵۰۲۸. |